Աուտիզմով երեխաների ծնողների հետ իրականացվող հոգեբանական աշխատանքները

ԱՈՒՏԻՍՏԻԿ ՍԻՄՏՈՄԱՏԻԿԱՅՈՎ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ԾՆՈՂՆԵՐԻ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՀԱԿԱԶԴՈՒՄՆԵՐԸ, ԵՐԲ ԿԱՏԱՐՎԵԼ Է ԱԽՏՈՐՈՇՈՒՄԸ

Հոգեբաններն իրենց ուսումնասիրությունների արդյունքում, առանձնացրել են չորս հիմնական փուլեր.

1. Շոկային վիճակ, մոլորություն, երբն էլ վախի զգացումներ:

2. Նշանակված ախտորոշման հերքում, չընդունում:

3. Ախտորոշման ընդունում և դրա հետ կապված դեպրեսիա:

4. Ծնողների կողմի ինքնուրույն, ինքնակամ և գիտակցաբար դիմում մասնագետների:

Երեխայի հատուկ կարիքները հաճախ ծնողների մոտ առաջացնում են խորը հոգեբանական հոգեցնցում: Մասնավորապես, որպես ուժեղ է երկարատև սթրեսի ազդեցությունը ծնողների վրա: Ծնողների մեծամասնության մոտ առաջանում են մեղքի, ամոթի զգացումներ: Հաճախ ծնողների մոտ ընկնում է ինքնագնահատականը, ինքնավստահությունը սեփական ուժերի հանդեպ:

ԱՈՒՏԻԶՄՈՎ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ԾՆՈՂՆԵՐԻ ՀԵՏ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎՈՂ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԸ.

1. Լուսավորչական բնույթի աշխատանքներ:

2. Հոգեբանական խորհրդատվություն և աջակցություն:

3. Ընտանեկան խորհրդատվություն և աջակցություն:

Լուսավորչական բնույթի աշխատանք` դա այն դասընթացներն ու սեմինարn են, որոնց նպատակն է լուսաբանել և տալ համապատասխան գիտեելիքների և, միգուցե նաև, հոգեբանական խորհուրդներ, որոնք կօգնեն ծնողներին ավելի իրազեկված լինեն աուտիիզմի մասին; Առօրյա կյանքում, ծնողները, ունենալով համապատասխան գիտելիքներ, մասնագետի կողմից տրված, կկարողանան ճիշտ մոտեցում ցուցաբերել իրենց երեխաներին, և դրանով իսկ կշարունակեն մասնգետների կատարված աշխատանքները նաև տան պայմաններում, որը շատ կարևոր է և անհրաժեշտ: Նմանատիպ լուսավորչական բնույթի աշխատանքներ պետք է նաև իրականացվեն հասարակության լայն զանգվածների համար, և ոչ միայն ծնողների, որպեսզի հասարակությունն ևս փոխի իր դիրքորոշումն այս երեխաների նկատմամբ, դրանով իսկ հեշտացնելով ներառման գործընթացը:

Հոգեբանական խորհրդատվության նպատակն է այցելուի մոտ ապահովել դրական ինքնազգացողություն, ձևավորել մարդկանց հետ արդյունավետ հաղորդակցվելու ունակություն և բերել նրան այն «կետին», որից այցելուն կվերցնի իր վրա պատասխանատվություն սեփական անձի զարգացման համար` գիտակցաբար ընդլայնելով իր վարքային դրսևորումները, մշակելով վարքագծի այլընտրանքային եղանակներ, և, վերջապես, կարողանա արդյունավետ որոշումներ կայացնել ստեղծված իրավիճակներում և պատասխանատվություն կրել իր որոշումների համար: Խորհրդատվության արդյունքում ձևավորվում է մեծ թվով վերբալ (խոսքային) և ոչ վերբալ հիմնավորումներ առաջացնելու կարողություն, ինչն ապահովում է արդյունավետ հաղորդակցվելու հնարավորություն ինքն իր և միջավայրի հետ, հաշվի առնելով մշակութային առանձնահատկություններն ու փոփոխվող իրավիճակները:

ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ

Ցանկացած դասակարգում, բաժանում, որպես կանոն, պայմանական է և կատարվում է ուսումնասիրման հարմարավետության նպատակով: Այդ իսկ պատճառով հոգեբանական խորհրդատվությունը բաժանում են երկու մեծ խմբերի`

1. Անհատական հոգեբանական խորհրդատվություն,

2. Խմբային հոգեբանական խորհրդատվություն:

Անհատական հոգեբանական աշխատանքը` հոգեբանի մասնակցությամբ հատուկ աշխատանքի ձև է, որի նպատակն է բարելավել այցելուի կյանքի որակը: Հոգեբանի հետ զրույցի ընթացքում այցելուն ավելի լավ է սկսում հասկանալ ինքն իրեն`սեփական ապրումներն ու տրամադրությունը, այս կամ այլ իրավիճակներում իր կողմից հակազդման բնույթն ու էությունը, ցանկություններն ու կարիքները: Որպես կանոն հոգեբանական խորհրդատվությունն իրականացվում է հոգեբանի հետ կանոնակարգված հանդիպումների ձևով, որտեղ քննարկվում են այցելուին հուզող թեմաներ և իրավիճակներ: Այդ հանդիպումներն այցելուին հնարավորություն են տալիս բարելավել իր կյանքի որակը` հետզհետե տեսանելի փոփոխություններ մտցնելով իր որոշումներում և վարքի դրսևորումներում: Հոգեբանական խորհրդատվությունը կարող է օգտակար լինել բոլոր այն անձանց համար, ովքեր տվյալ պահին ունեն հոգեբանական խնդիրներ.

• անվստահություն
• բարդ հարաբերություններ և կոնֆլիկտներ,
• անհարմարություն հաղորդակցվելիս,
• տագնապ, սթրես, ընկճախտ,
• հոգնածություն և անտրամադիր վիճակ,
• անբավարարվածություն սեփական կյանքով,
• անլիարժեքության զգացում,
• հարաբերությունների խզում,
• հարազատների և սիրած անձանց կորուստ և այլն:

Անհատական հոգեբանական խորհրդատվության բնորոշումները բավականին շատ են: Ուշագրավ է այցելուակենտրոն փիլիսոփայության հենքի վրա ձևավորված հոգեբանական աջակցման ուղղությունը: Այցելուակենտրոն թերապիայի հիմնադիր ամերիկյան հոգեթերապևտ Կ. Ռոջերսը առանձնացրել է այս ուղղությամբ երեք հիմնական սկզբունքները.

1. Ամեն անձ անկասկած և անվերապահորեն իրենից արժեք է ներկայացնում, ինչը կարևորման և հարգանքի է արժանի:

2. Ամեն անձ ի վիճակի է պատասխանատվություն վերցնել իր վրա:

3. Ամեն անձ իրավունք ունի ընտրել արժեքներ և նպատակներ, ինքնուրույն որոշումներ կայացնել:

Խմբային հոգեբանական խորհրդատվություն.

Խմբային հոգեբանական խորհրդատվությունը մասնագիտական գործունեություն է, որի նպատակն է խմբի անդամների մասնակցությամբ, խմբային գործունեության մեթոդների (T-խմբեր, գեշտալտ խմբեր, հանդիպման խմբեր, հոգեմարմնային կողմնորոշման) և օրինաչափությունների (խմբային դինամիկա) կիրառմամբ մասնակիցների մոտ ապահովել խմբի մասնակիցների հոգեբանական խնդիրների կանխարգելումը, շտկումը, լարվածության լիցքաթափումը, գործնական հարաբերություններին նպաստող հմտությունների ձևավորումը խմբերի (կոլեկտիվների, կազմակերպությունների) ներուժի զարգացումը ներխմբային և միջխմբային խնդիրների բացահայտումն ու շտկումը՝ հետևյալ հմտությունների զարգացման միջոցով.

- որոշումներ կայացնելու,

- խնդիրներ լուծելու,

- վերլուծաբար մտածելու,

- ստեղծագործաբար մտածելու,

- արդյունավետ հաղորդակցվելու,

- ինքնաճանաչման, դրական ինքնագնահատականի և միջավայրի կարևորման ապրումակցման,

- սթրեսներին դիմակայելու,

- զգացմունքներին տիրապետելու և այլն:

Ընտանեկան խորհրդատվություն և աջակցություն

Ընտանեկան խորհրդատվությունը հոգեբանական աշխատանքի մի յուրահատուկ ձևաչափ է, որը նպատակ ունի կանխարգելել, վերականգնել և զարգացնել խաթարված միջանձնային հարաբերությունները, ինչպես նաև հաղթահարել ընտանիքի անդամների կամ անդամներից մեկի մոտ առկա հուզական խանգարումները: Այն ուղղված է ընտանիքի բոլոր անդամների համար անձնային աճի հնարավորության ստեղծմանը, ընտանեկան դերերի, դիրքերի վերաիմաստավորմանը: Խորհրդատվության այս տեսակը կիրառվում է նաև ամուսնալուծության շրջանում, ինչպես նաև ծնող-երեխա փոխհարաբերությունների շրջանակներում: Ինչքան որ խորն են և անկանխատեսելի աուտիզմով երեխաների խնդիրները, այնքան ավել շատ կարող են խնդիրներ ունեննալ հենց նրանց ծնողները: Հետևաբար, նույնքան օգնություն և աջակցություն պետք է ցուցաբերվի նաև աուտիզմով երեխաների ծնողներին, ինչպես նաև ընտանիքի այլ անդամների նկատմամբ: Սա անընդհատ զարգացող գործընթաց է, աշխատանքը ծնողների հետ, քանզի չենք կարող ասել, թէ երբ և ինչպես կընթանա աուտիզմով երեխաների զարգացումը:

Հոդվածը պատրաստել է հոգեբան Անդրանիկ Բաբայանը, 2018 թ.: